บัญชีของฉัน 
ศูนย์แก้ไขการกลืนและสำลัก ให้บริการดูแลเรื่องอาการกลืนลำบาก ตั้งแต่การวินิจฉัย ไปจนถึงการฝึกกลืน เพื่อป้องกันการสำลักที่อาจเกิดขึ้นในผู้สูงอายุ
อาการกลืนลำบากเป็นปัญหาที่พบบ่อยในผู้สูงอายุ และอาจร้ายแรงโดยเฉพาะอย่างยิ่งในผู้ที่มีโรคทางระบบประสาท หรือความผิดปกติของกล้ามเนื้อการกลืน จึงต้องมีการประเมินเพื่อให้ได้มาซึ่งข้อมูลและรับทราบถึงปัญหาที่เกิดขึ้น โดยในบางกรณีอาจจำเป็นต้องตรวจประเมินด้วยเครื่องมือพิเศษ เพื่อช่วยเพิ่มประสิทธิภาพในการระบุความผิดปกติในการกลืนที่เกิดขึ้นในระดับต่างๆ รวมถึงระบุความเสี่ยงของการสำลักโดยเฉพาะการสำลักเงียบ สามารถให้ข้อมูลคำแนะนำและช่วยในการวางแผนการรักษาได้อย่างเหมาะสม โรงพยาบาลสมิติเวชศรีนครินทร์ มีการตรวจพิเศษสำหรับการกลืน 2 แบบคือ
บริการของเรา
การตรวจการกลืนผ่านภาพทางรังสี Videofluoroscopic Swallow Study (VFSS)
เป็นการตรวจเพื่อดูการทำงาน และโครงสร้างรวมถึงการเคลื่อนไหวของอวัยวะที่ใช้ในการกลืน และสาเหตุของความผิดปกติของการกลืน โดยให้ผู้เข้ารับบริการตรวจโดยการกลืนแป้งซึ่งเป็นสารทึบรังสี เช่น แบเรียมซัลเฟต (Barium Sulfate) ร่วมกับการเอกซเรย์ (X-Ray) เพื่อดูความผิดปกติของการกลืนในระยะช่องปาก ระยะคอหอย และระยะหลอดอาหาร การตรวจจะในห้อง X-ray โดยทีมแพทย์ผู้เชี่ยวชาญได้แก่ แพทย์ พยาบาล นักกิจกรรมบำบัด นักรังสีเทคนิค โดยป้อนอาหารและน้ำดื่มผสมแบเรียม ที่มีปริมาณ ความหนืด ลักษณะเนื้ออาหาร แตกต่างกัน เพื่อประเมินการกลืน ความผิดปกติทางสรีรวิทยา รวมไปถึงการหาแนวทางการรักษาที่เหมาะสมในผู้ป่วยแต่ละวัย นอกจากนี้ยังการปรับใช้เทคนิคพิเศษสำหรับการกลืน รวมถึงการปรับเปลี่ยนท่าทางของผู้ป่วยในขณะตรวจประเมินได้อีกด้วย ข้อจำกัดคือ ไม่สามารถประเมินเสมหะ หรือ สารคัดหลั่งในช่องคอหอยก่อนทำการประเมิณกลืนได้
คำแนะนำหลังการตรวจ
- สามารถรับประทานอาหารได้ตามปกติ
- หลังจากตรวจเสร็จ นักกิจกรรมบำบัดจะช่วยทำความสะอาดช่องปาก เนื่องจากแป้งแบเรียมซัลเฟตอาจติดอยู่ตามซอกฟัน ซอกเหงือก กระพุ้งแก้ม และผิงลิ้น
- กรณีที่ท้องผูกหรือ ถ่ายลำบาก แพทย์อาจให้รับประทานยาระบายก่อนนอนเพื่อช่วยในการขับถ่าย ปกติแล้วร่างกายจะสามารถขับแป้งแบเรียมซัลเฟตที่กลืนไปออกมาพร้อมกับอุจจาระได้ในเวลา 1-2 วัน และจะไม่ถูกดูดซึมหรือตกค้างอยู่ในร่างกาย
การตรวจการกลืนด้วยวิธีส่องกล้อง Videoendoscopic Swallow Study (VESS)
การตรวจการกลืนด้วยวิธีส่องกล้องในระบบทางเดินอาหารส่วนต้น สามารถทำการตรวจได้ทั้งภายในห้องตรวจแพทย์และในห้องพักผู้ป่วย กรณีที่ผู้รับการตรวจเป็นผู้ป่วยใน โดยแพทย์ผู้เชี่ยวชาญจะใช้กล้องเอ็นโดสโคปที่มีลักษณะเป็นท่อขนาดเล็ก มีเลนส์และแสงไฟที่ปลายท่อ สอดเข้าทางจมูกไปยังช่องคอหอย ซึ่งตัวท่อจะมีความยืดหยุ่นสามารถควบคุมปรับให้โค้งงอไปตามทิศทางที่ต้องการได้ ภาพที่กล้องจะถูกขยายมาปรากฏขึ้นบนจอ ทำให้มองเห็นความผิดปกติของหน้าที่การกลืน และโครงสร้างเนื้อเยื่อในส่วนคอหอยและกล่องเสียง โดยผู้ป่วยไม่ต้องรับรังสีเอกซ์เรย์ (X-ray) จึงเหมาะสำหรับผู้ป่วยที่ไม่สามารถประเมินด้วยวิธีกลืนแบเรียม การตรวจด้วยวิธีนี้มีข้อจำกัดคือไม่สามารถตรวจประเมินการกลืนในระยะช่องปาก และระยะหลอดอาหาร
คำแนะนำหลังการตรวจ
- ผู้เข้ารับการตรวจอาจรู้สึกไม่ค่อยสบายตัวอยากอาเจียน หรือเจ็บบริเวณจมูก และช่องคอ
- ควรมีญาติมาส่งและรอรับกลับเพื่อความปลอดภัย เพื่อให้การรักษาเป็นไปอย่างต่อเนื่องและมีประสิทธิภาพควรรับการตรวจตามที่แพทย์นัดทุกครั้ง
การเตรียมตัวและขั้นตอนการตรวจ
แจ้งข้อมูลให้แพทย์ทราบเกี่ยวกับโรคประจำตัว ประวัติการแพ้ยา/สารเคมี ยาที่รับประทานเป็นประจำ และประวัติการผ่าตัดถ้ามี นอนพักผ่อนให้เพียงพอ ก่อนเข้ารับการตรวจ และอาจจะต้องงดทานยาบางชนิดก่อนเข้ารับการตรวจขึ้นกับอาการของผู้ป่วยแต่ละท่าน บางรายอาจจะต้องงดน้ำและงดอาหาร ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับคำแนะนำของแพทย์ ควรไปถึงโรงพยาบาลก่อนเวลานัดตรวจประมาณ 30 นาที เพื่อเตรียมความพร้อม แต่งกายด้วยเสื้อผ้าที่ไม่มีโลหะ ในกรณีที่ตรวจด้วยวิธี (Videofluoroscopic Swallow Study) และสะดวกในการผลัดเปลี่ยนชุด
ข้อบ่งชี้: แพทย์จะส่งตรวจ Videofluoroscopic หรือ Videoendoscopic Swallow Study ในผู้ป่วยที่มีภาวะกลืนลำบาก (Dysphagia) หรือมีความเกี่ยวข้องกับภาวะต่างๆดังต่อไปนี้
- ผู้ป่วยที่มีอาการไอ หรือสำลักในขณะรับประทานอาหาร/ดื่มน้ำ
- ผู้ป่วยที่มีเสียงเหมือนมีน้ำเครือๆในคอ หรือแหบพร่าหลังจากกลืน (Wet – hoarse voice)
- มีอาการหายใจหอบเหนื่อยหรือมีการเปลี่ยนแปลงของการหายใจในขณะหรือหลังรับประทานอาหาร/ดื่มน้ำ
- มีประวัติการติดเชื้อทางเดินหายใจบ่อยครั้ง
- ผู้ป่วยที่ถูกวินิจฉัย หรือสงสัยว่ามีอาการปอดอักเสบจากการสำลัก (Aspiration pneumonia )
- โรคทางระบบประสาท และกล้ามเนื้อ (Neuromuscular diseases) ที่ส่งผลต่อการกลืน
การฝึกกิจกรรมบำบัดในผู้ป่วยที่มีภาวะกลืนลำบาก
หลังจากที่แพทย์เวชศาสตร์ฟื้นฟูประเมินความผิดปกติ และวางแผนการรักษาที่เหมาะสม และจะทำการส่งต่อผู้ป่วยที่มีภาวะกลืนลำบากแก่นักกิจกรรมบำบัดแล้ว นักกิจกรรมบำบัดจะต้องทำการตรวจประเมิน เพื่อวางแผนการรักษา ปรับระดับอาหาร แนะนำเทคนิครวมถึงการจัดท่าในการรับประทานอาหารแก่ผู้ป่วยที่มีภาวะกลืนลำบากให้กลืนได้อย่างปลอดภัย และมีประสิทธิภาพดียิ่งขึ้น
แนวทางการรักษาภาวะกลืนลำบากเบื้องต้น
- การจัดท่าทางขณะกลืน นั่งตัวตรง หรือเอนตัวตามเหมาะสม เท้าวางราบกับพื้น ไม่ควรให้ศีรษะหงายไปด้านหลัง ลดสิ่งเร้าภายนอก เช่น ปิดโทรทัศน์ ลดเสียงรบกวนจากภายนอก จะช่วยให้ผู้สูงอายุจดจ่อกับการรับประทานอาหารได้ดีขึ้น และช่วยลดอัตราเสี่ยงจากการสำลักอาหาร
- การปรับอาหาร อาหารที่เหมาะกับผู้สูงอายุ ควรได้รับการปรุงให้เปื่อยนุ่ม ง่ายต่อการเคี้ยว และการย่อยอาหาร มีการจัดแต่งอาหารให้มีสีสันน่ารับประทาน และควรปรุงสุกใหม่ทุกมื้อ
- การออกกำลังกล้ามเนื้อที่ใช้ในการกลืน เช่น ริมฝีปาก, ลิ้น, แก้ม, ขากรรไกร และกล้ามเนื้อคอหอย
- เทคนิคการกลืนแบบพิเศษ มีจุดประสงค์เพื่อให้มีความปลอดภัยในการกลืน หรือเพิ่มประสิทธิภาพของการกลืน เช่น Shaker exercise, Masako exercise, Effortful swallow, Super Supraglottic swallow เป็นต้น ซึ่งการเลือกใช้จะขึ้นอยู่กับความบกพร่องของกลไกการกลืนในผู้ป่วยแต่ละราย จึงต้องได้รับการประเมินจากแพทย์และนักกิจกรรมบำบัดโดยเฉพาะ