สารพันปัญหาฉุกเฉินในผู้สูงอายุ

• ผู้สูงอายุมีการเปลี่ยนแปลงทางร่างกายหลายประการ ที่อาจทำให้เสี่ยงต่อการเกิดภาวะฉุกเฉินบางอย่างมากขึ้น เช่น ผนังทรวงอกแข็งไม่ยืดหยุ่น และมีปริมาณกล้ามเนื้อทรวงอกลดลง ทำให้เหนื่อยง่ายขึ้น เสี่ยงต่อการสําลักอาหารในผู้สูงอายุ และการติดเชื้อในปอดมากขึ้น
• ผู้สูงอายุมักมีความไวในการตอบสนองของปลายประสาทรับแรงดันลดลง รวมทั้ง ความยืดหยุ่นของผนังหลอดเลือดลดลง เสี่ยงต่อภาวะความดันเลือดตกเมื่อเปลี่ยนท่าทาง ทำให้ ผู้สูงอายุเป็นลม ได้ง่าย
• ภาวะสมองฝ่อ ทำให้เลือดออกในสมองง่ายขึ้น เมื่อเนื้อสมองน้อยลง หากแม้ได้รับอุบัติเหตุเพียงเล็กน้อย ก็เกิดการฉีกขาดของหลอดเลือดดำระหว่างผิวสมองกับเยื่อหุ้มสมองได้ง่าย
• หากเกิดเหตุฉุกเฉินในผู้สูงอายุ โทร 1669 หรือโทร 02-022-2222 กด 5 ศูนย์ฉุกเฉินและภาวะวิกฤตผู้สูงอายุ  โรงพยาบาลสมิติเวช ศรีนครินทร์ 

ผู้สูงอายุมีการเปลี่ยนแปลงทางร่างกายหลายประการที่อาจทำให้เสี่ยงต่อการเกิดภาวะฉุกเฉินบางอย่างมากขึ้น หรือมีความแตกต่างในการดูแล ความเปลี่ยนแปลงตามระบบต่างๆ ของผู้สูงอายุ มีดังนี้

ระบบทางเดินหายใจ

• พื้นที่และความสามารถในการแลกเปลี่ยนก๊าซของปอดลดลงและเนื่องจากผู้สูงอายุมีผนังทรวงอกแข็งไม่ยืดหยุ่น และมีปริมาณกล้ามเนื้อทรวงอกลดลง ทำให้เหนื่อยง่ายขึ้น เสี่ยงต่อการสำลักและการติดเชื้อในปอดมากขึ้น หรือหากได้รับการบาดเจ็บบริเวณทรวงอกจะทำให้เกิดภาวะปอดช้ำได้ง่าย
• ผู้สูงอายุมีความสามารถในการตอบสนองต่อภาวะขาดออกซิเจนหรือภาวะคาร์บอนไดออกไซด์คั่งลดลงทำให้เกิดภาวะหายใจล้มเหลวได้ง่ายและรวดเร็ว

ระบบหัวใจและหลอดเลือด

• หลอดเลือดแดงของผู้สูงอายุจะแข็งตัวขึ้น ไม่ยืดหยุ่น ผนังหนาตัวขึ้น ทำให้เสี่ยงต่อภาวะความดันโลหิตสูงและหลอดเลือดอุดตันได้ง่ายขึ้น
• ความไวในการตอบสนองของปลายประสาทรับแรงดันลดลง รวมทั้ง ความยืดหยุ่นของผนังหลอดเลือดลดลง เสี่ยงต่อภาวะความดันเลือดตกเมื่อเปลี่ยนท่าทาง ทำให้ผู้สูงอายุเป็นลมได้ง่าย
• เซลล์สร้างไฟฟ้าและเซลล์กล้ามเนื้อหัวใจมีความเสื่อมลง เพิ่มความเสี่ยงต่อภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ หัวใจตอบสนองต่อภาวะขาดน้ำ ขาดเลือดได้น้อยลง และเสี่ยงต่อภาวะหัวใจล้มเหลวได้ง่ายขึ้น

ระบบทางเดินอาหาร

• ความอยากอาหารลดลง การรับรสลดลง ทำให้เบื่ออาหาร
• มีฟันผุ ฟันหลุดร่วง การผลิตน้ำลายลดลง ทำให้ยากต่อการเคี้ยวและกลืน กลืนลำบาก สำลักได้ง่าย
• น้ำย่อยและการบีบตัวของลำไส้ลดลง ทำให้ใช้เวลาในการย่อยอาหารนาน ท้องอืดง่ายขึ้น 
• มีภาวะท้องผูก จากการลดลงของเซลล์ประสาททำให้อุจจาระเคลื่อนที่ผ่านลำไส้ใหญ่ได้ช้าลง

ระบบทางเดินปัสสาวะ

• กระเพาะปัสสาวะมีขนาดเล็กลง กล้ามเนื้อหูรูดทางเดินปัสสาวะทำงานได้ไม่ดี มีปัญหาทำให้ปัสสาวะบ่อย กลั้นปัสสาวะไม่ได้ ปัสสาวะเล็ด 
• ผู้สูงอายุชาย อาจมีภาวะต่อมลูกหมากโต ต้องปัสสาวะบ่อยขึ้น เบ่งปัสสาวะนาน
• ผู้สูงอายุมีความเสี่ยงที่จะเกิดภาวะขาดน้ำ จากการทำงานที่ลดลงของศูนย์กระตุ้นความกระหายน้ำ

ระบบประสาท

• ระบบประสาทและสมองทำงานได้ลดลง ความคิดช้าลง ความจำลดลง
• การตอบสนองต่อสิ่งเร้าลดลง การทรงตัวไม่ดี ทำให้เสี่ยงต่ออุบัติเหตุได้ง่ายขึ้น
• เสี่ยงต่อภาวะความจำเสื่อม (dementia) และภาวะหลง (delirium) มากขึ้น
• เลือดออกในสมองง่ายขึ้นจากการที่มีสมองฝ่อ เนื้อสมองน้อยลงทำให้แม้ได้รับอุบัติเหตุเพียงเล็กน้อยก็เกิดการฉีกขาดของหลอดเลือดดำระหว่างผิวสมองกับเยื่อหุ้มสมองได้ง่าย
• หมอนรองกระดูกสันหลังเสื่อมทำให้เกิดการแตกหักของกระดูกสันหลังง่ายขึ้น

ระบบผิวหนัง กระดูกและกล้ามเนื้อ

• มวลกล้ามเนื้อลดลง กล้ามเนื้อลีบลง กระดูกเปราะและหักง่าย 
• ไขมันในชั้นผิวหนังลดลง ทำให้ประสบปัญหาในการควบคุมอุณหภูมิร่างกาย อาจเกิดภาวะอุณหภูมิร่างกายต่ำหรือสูงเกินไปได้ง่าย รวมทั้งเกิดบาดแผลฉีกขาดที่ผิวหนังได้ง่ายมากขึ้น
• การรับสัมผัสลดลง อาจเกิดอุบัติเหตุ เช่น การพลัดตกหกล้มหรือภาวะแทรกซ้อนจากอุณหภูมิที่สูงหรือต่ำเกินไปได้ง่ายขึ้น

ระบบต่อมไร้ท่อ

• การทำงานของฮอร์โมนต่าง ๆ มีการเปลี่ยนแปลงไป เกิดภาวะวัยทอง เสี่ยงต่อโรคต่าง ๆ ได้ง่ายขึ้น เช่น เบาหวาน ไทรอยด์ เป็นต้น

ระบบภูมิคุ้มกัน

• ภูมิคุ้มกันทำงานลดลง ทำให้ติดเชื้อได้ง่ายขึ้น

การเปลี่ยนแปลงทางด้านร่างกาย ทำให้ผู้สูงอายุมีลักษณะพิเศษที่แตกต่างจากวัยอื่น หรือที่เรียกว่า “RAMPS”

• R: Reduced body reserve สมรรถภาพทางกายเสื่อมถอย 
  เช่น ระบบต่าง ๆ ของร่างกาย ดังที่ได้กล่าวมาแล้ว 
• A: Atypical presentation อาการแสดงที่ไม่ตรงไปตรงมา
  เมื่อผู้สูงอายุมีการเจ็บป่วย จะมีอาการแสดงที่ไม่ตรงไปตรงมาเหมือนในกลุ่มผู้ป่วยที่อายุน้อยกว่า เช่น การติดเชื้อทางเดินปัสสาวะ อาจไม่มีไข้ ไม่มีอาการปัสสาวะขุ่นแสบขัด หรือในกรณีภาวะหัวใจขาดเลือด อาจไม่มีอาการเจ็บแน่นหน้าอก มีเพียงอาการเหนื่อย หายใจไม่อิ่ม อ่อนแรง ทำให้ยากต่อการวินิจฉัยและรักษา ต้องมีการส่งตรวจเพิ่มเติมทางห้องปฏิบัติการมากขึ้น อาจทำให้การวินิจฉัยล่าช้าและคลาดเคลื่อน ส่งผลต่อผลการรักษาได้
• M: Multiple pathology การมีโรคร่วมหลายโรค
  ผู้สูงอายุมักมีโรคประจำตัวหลายอย่าง ซึ่งการมีโรคร่วมอาจเป็นปัจจัยส่งเสริมให้เกิดโรคอื่นๆ หรือทำให้โรคอื่นๆ กำเริบมากขึ้น ได้ เช่น ผู้ป่วยที่มีภาวะเบาหวาน เมื่อมีการติดเชื้อทางเดินปัสสาวะและมีไตวายเฉียบพลัน แต่หากควบคุมภาวะเบาหวานได้ไม่ดี มีภาวะไตเสื่อมอยู่เดิม แม้เมื่อหายจากการติดเชื้อทางเดินปัสสาวะแล้วการทำงานของไตก็อาจกลับมาทำงานได้ไม่เท่าปกติเหมือนในผู้ป่วยที่อายุน้อยกว่าและไม่มีโรคร่วมอยู่เดิม เป็นต้น
• P: Polypharmacy การใช้ยาหลายชนิดร่วมกัน
  จากการที่ผู้สูงอายุมักมีโรคประจำตัวหลายโรคและการเปลี่ยนแปลงทางสรีรวิทยาที่ทำให้เจ็บป่วยได้ง่ายขึ้น จึงทำให้มีโอกาสในการใช้ยาหลายชนิดร่วมกัน โดยยาเหล่านี้รวมถึงยาที่แพทย์สั่งเพื่อรักษาหรือบรรเทาอาการ ยาสามัญประจำบ้านหรือที่ซื้อเองจากร้านขายยา สมุนไพรและอาหารเสริมต่างๆ ที่ใช้ป้องกันโรค ซึ่งในบางครั้งการใช้ยาหลายชนิดร่วมกันก็อาจทำให้ผลข้างเคียงของยาเพิ่มขึ้น หรือทำให้ยาบางชนิดออกฤทธิ์ได้ไม่ดีเท่าที่ควร อาจทำให้หลงลืมในการรับประทานยา รับประทานยาไม่ครบหรือเกินขนาดได้
• S: Social adversity การที่ต้องพึ่งพิงผู้อื่นมากขึ้น
  เมื่อมีความเสื่อมตามอายุหรือเกิดการเจ็บป่วยต่าง ๆ ขึ้น ทำให้ผู้สูงอายุไม่สามารถใช้ชีวิตประจำวันด้วยตัวเองได้ ต้องพึ่งพิงลูกหลาน ครอบครัว หรือชุมชน ในการดูแลมากขึ้น หากมีครอบครัวและสังคมที่พร้อมสนับสนุนก็จะทำให้ผู้สูงอายุสามารถใช้ชีวิตได้อย่างปกติสุข ในทางกลับกันหากถูกปล่อยปละละเลย ก็อาจเกิดปัญหาทั้งในด้านสุขภาพ จิตใจและสังคมได้

ภาวะฉุกเฉินคือภาวะที่ผู้สูงอายุได้รับการบาดเจ็บหรือเจ็บป่วยอย่างกะทันหัน ต้องการการดูแลรักษาอย่างเร่งด่วน โดยภาวะฉุกเฉินที่พบบ่อยในผู้สูงอายุมีดังนี้

หากเกิดเหตุฉุกเฉินในผู้สูงอายุ โทร 1669 หรือ โทร 02-022-2222 กด 5 ศูนย์ฉุกเฉินและภาวะวิกฤตผู้สูงอายุ โรงพยาบาลสมิติเวช ศรีนครินทร์